Koronavirüs nasil ortaya çikti? Dünya bu iddialarla çalkalaniyor!

2019 yilinin Aralik ayinda Çin'in Vuhan Eyaleti'nde ortaya çikan ve 2020'nin Ocak ayindan itibaren tüm dünyaya yayilarak salgina yol açan Covid-19 virüsüyle ilgili yeni iddialar ortaya atildi. Dünya genelinde 6 milyondan fazla insanin ölümüne sebep olan corona virüs salgininin çikisiyla ilgili dikkat çeken haber Ingiliz Sunday Times gazetesinden geldi. Gazetenin haberine göre, ilk vakalarin ortaya çiktigi Çin'in Hubey eyaletinin merkezindeki Vuhan sehrindeki laboratuvarda salgin öncesinde yarasalardan elde edilen corona virüslere islev kazandirmaya yönelik çalismalar yapiliyordu.

Vuhan Viroloji Enstitüsünde (WVI) yapilan söz konusu çalismalarda, 2002-2003 yillarinda Siddetli Akut Solunum Sendromu (SARS) salginina yol açan corona virüse, ayni türdeki baska bulasici ve ölümcül corona virüslerin genetik parçalari eklenerek hayvanlar üzerinde deneyler yürütülüyordu. Çin'in güneyindeki bir magara ve maden ocagindan alinan corona virüs numuneleriyle yürütülen söz konusu arastirmalar, ABD Ulusal Saglik Enstitüsünün (NHI) saglanan fonlarla yürütülüyor, üstelik bu fonlar, salginin ardindan Covid-19'un kökenlerini arastirmak üzere Dünya Saglik Örgütünce (DSÖ) Vuhan'a gönderilen bilim heyetine öncülük eden Ingiliz uzman Peter Daszak'in baskani oldugu vakif araciligiyla saglaniyordu.

Öte yandan Vuhan Viroloji Enstitüsündeki islev kazandirma arastirmalari için kilit nitelikteki deneysel teknikleri konusunda ABD'nin Kuzey Carolina Üniversitesinden virolog Ralph Baric'in yol gösterici rolü oynadigi ortaya çikti.

VIRÜSÜN LABORATUARDAN KAZA SONUCU ÇIKAN BELGELERE ULASILDI ABD Disisleri Bakanliginin, Covid-19'un kökenine dair yürüttügü sorusturma kapsaminda derledigi, aralarindan gizlilik dereceli raporlar, iç yazismalar, iletisim kayitlari ile bilimsel arastirmalari ve aktivistlerin son 3 yilda Bilgi Edinme Hakki Yasasi kapsaminda elde ettigi yüzlerce sayfa belgeyi inceleyen Sunday Times, virüsün laboratuvardan kaza sonucu çikma ihtimalini güçlendiren bulgulara ulasti. Öte yandan haberde, ABD Disisleri Bakanliginin sorusturmasinda görev alan, yükselen salgin hastalik tehditleri, biyolojik savas ve Çin konularinda uzman üç yetkiliyle yapilan röportajlara yer verildi.

"ÇIN VIRÜSE ISLEV KAZANDIRMA DENEYLERI YAPTI" ABD'li yetkililer, Vuhan Viroloji Enstitüsünün, corona virüslere islev kazandirma deneylerini, Çin ordusuna bagli bilim kurumlarinin isbirliginde, "biyolojik silah gelistirme hedefine yönelik" gizli bir proje ile paralel yürüttügü iddiasini ortaya atti. SARS SALGINI VE CORONA VIRÜS ARASTIRMALARI Covid-19'a yol açan SARS-Cov-2 virüsünün kendiliginden mi ortaya çiktigi yoksa laboratuvarda üretilip yanlislikla mi sizdigi tartismasi salginin basindan bu yana hem bilim dünyasinda hem de siyasi çevrelerde tartisiliyor. Iddialarin odagindaki Vuhan Viroloji Enstitüsü (WIV), 2002'de Çin'in güneyindeki Guangdong eyaletinde ortaya çikan SARS salginin ardindan corona virüsler alanindaki çalismalar için önemli bir merkez haline geldi.

YARASA KADIN DR. SI CINGLI Bu dönemde Çin'in güneyindeki magaralarda yarasa kolonileri üzerine yaptigi saha arastirmalariyla taninan WIV arastirmacilarindan Dr. Si Cingli, topladigi corona virüs numuneleri ve diger virüslerle deneyler yapiyordu. Öyle ki bu çalismalari nedeniyle ülkesinde "yarasa kadin" olarak aniliyordu. Si, çalismalari sirasinda Ingiliz zoolog Peter Daszak ile tanisti. O yillarda merkezi New York'ta bulunan Wild Life Trust adli küçük bir sivil toplum kurulusunda yöneticilik yapan Daszak, ABD'de 11 Eylül saldirisinin ve SARS salgininin ardindan biyo-terörizm ve salgin hastaliklarla mücadeleye ilgilinin artmasiyla bu alana yöneldi ve Eco-Health Alliance adli bir vakif kurarak hayvanlardan insanlara bulasan zootonik virüslere odakli çalismalar yürütmeye basladi. Dr. Si ve ekibi, Dazsak'a saha ve laboratuvar çalismalari konusunda destek sagliyordu. Dazsak, 2009'da PREDICT (öngörmek) adini verdigi, salginlara yol açabilecek virüslerin arastirilmasina yönelik bir program için, ABD Ulusal Saglik Enstitüsünden (NHI) 5 yilligina 18 milyon dolar ödenek aldi. Bunun 1 milyon dolari Dr. Si ve WIV'ye gidecekti. Programi 2014'ten sonra da ilave ödenekle yenilenerek 2018'e kadar devam etti.

ISLEV KAZANDIRMA WIV, magaralardan topladigi virüsleri katalogluyor ve riskli denebilecek bazi deneylerle virüsün davranislarini anlamaya çalisiyordu. Bulgulari bilim dünyasina açikladiklari ilk arastirmalarda baglantili riskler, asi çalismalarina zemin hazirlayacagi gerekçesiyle mesrulastiriliyordu. Dr. Si ve ekibi, 2012 yilinda Çin'in güneybatisindaki Yünnan eyaletinde Sitou adi verilen magarada o güne dek SARS'a yol açan en yakin koronavirüsü kesfetti. "WIV1" adi verilen virüsün insan hücresine bulasma yetenegi oldugu laboratuvar deneylerinde kanitlandi. Çinli ekip, ayni magarada "SHC014" adini verdikleri bir baska koronavirüs türünün örnegini tespit etmis ancak yeterli miktarda numune toplayamamisti. Bunun için o yillarda ABD'de virüs patojenlerinin DNA'larini birlestirerek laboratuvar çalismalari yapan virolog Ralph Baric'in yardimina basvurdu. Dr. Si, "SHC014"ün hücreye tutunmasini saglayan "diken" proteininin DNA dizini Baric'e vererek kendisinin laboratuvarda ürettigi SARS virüsüyle birlestirmesini istedi. Baric de öneriyi kabul ederek genetik ilaveyle ürettigi yeni corona virüsü, genetigi degistirilerek insana benzer akciger ve kas sistemi olusturulan kobay fareleri üzerinde denemeye basladi. Baric ve Si, islev kazandirma deneyinin sonuçlari 2015 yilinda kaleme aldiklari ortak makalede yayimladi. SARS kopyasi ile "SHC014"ün birlesmesinin sonucu, "potansiyel kitlesel imha" idi. Yeni yaratilan virüs farelerde agir akciger hasarina yol açiyor ve SARS'a karsi gelistirilen asilara direnç gösteriyordu. Makalenin yazarlari da deneyin "fazla tehlikeli" oldugunu kabul ediyordu.Baric'in katkisi, Çinli ekibin "islev kazandirma" konusunda gelecek çalismalari için yol gösterici oldu.

OBAMA YÖNETIMINDEN MORATORYUM Bu yillarda virüsler üzerinde laboratuvar çalismalarina dair bilim camiasinda elestirilerin artmasi üzerine dönemin ABD Baskani Barack Obama liderligindeki hükümet, bir patojenin bulasiciligini ve öldürücülügünü belirgin sekilde artiracagi öngörülen her türlü islev kazandirma deneyinin durdurulmasi için moratoryum ilan etti. Ancak WIV ve ABD'li destekçileri Daszak ve Baric, deneylerin halk sagligi için acil ve güvenli oldugunu ileri sürerek devamini tesvik etti. Çinli ekip ABD'nin finans destegini almayi sürdürürken Baric'in teknikleri kullandiklari laboratuvar çalismalarini sürdürdü. Bu dönemde Sitou magarasinda kesfettikleri WIV-1 patojenini kullanarak iki yeni mutant virüs ürettiler. 2017'ye gelindiginde Dr. Si ve ekibi, magaradaki corona virüslerden 8 mutant virüs üretmisti ve bunlardan ikisi insanlara bulasma kabiliyetine sahipti. Üstelik bu çalismalar, biyo-güvenlik seviyesi en az "3. düzey" laboratuvarlarda yürütülmesi gerekirken koruma tedbirleri bir disçi muayenehanesi ile yaklasik ayni olan "2. düzey" laboratuvarlarda yürütülüyordu. Washington Post'un yayimladigi sizdirilan Wikileaks belgelerine göre, ABD'nin Pekin Büyükelçiligi, laboratuvardaki güvenlik tedbirlerine iliskin kaygilar nedeniyle, aralarinda bir uzmanin oldugu heyeti incelemelerde bulunmak üzere Vuhan'a gönderdi. Heyet, hazirladigi raporda, laboratuvarda "ciddi egitimli personel eksigi ve güvenlik açigi oldugunu" bildirdi.

FARELER ÜZERINDE TEHLIKELI DENEY Bu arada Si ve ekibi ayni tehlikeli islev kazanma deneylerinde yeni bir asamaya geçmisti. Sitou magarasindan çikan "WIV1" ve "SHC014" patojenlerini birlestirerek yarattiklari mutant virüsü farelere enjekte ederek koloni içinde bir salgina yol açip açmayacagini sinamaya girismislerdi. Deneyin sonucu sok ediciydi, farelerin yüzde 75'i ölmüstü. Bu, "WIV1"in öldürücülük oraninin üç katiydi. Öte yandan mutant virüs, enfeksiyonun ilk günlerinde orijinal patojenden 10 bin kat fazla viral yük yaratiyor ve erken evrede bulasma olasiligini son derece güçlendiriyordu. Islev kazandirma deneyi virüse dogal yollarla olusamayacak potansiyel kazandirmisti. Sonuçlar virüsün insan topluluklarina yayilmasi halinde ne kadar vahim sonuçlara yol açabilecegini gözler önüne seriyordu. SARS salgini corona virüslerin ne kadar öldürücü olabilecegini göstermisti. SARS, Covid-19'a göre on kat daha öldürücüydü fakat bulasiciligi daha yavas oldugundan karantina tedbirleriyle kontrol altina alinabilmisti. Ancak arastirmacilar deneyin sonuçlarini gizledi. Daszak'in ne 2018'de NHI'ya sundugu yillik degerlendirme raporunda ne de ayni yil ödenek yenilenmesi için sundugu raporda fare ölümlerinden bahsedilmedi. Ingiliz zoolog ancak Covid-19 salgini ortaya çiktiktan sonra deneyin tüm detaylarini ABD'li yetkililere açiklayabildi. Dazsak, NHI'yi yaniltmasinin yaninda, ayni yil, yine Vuhan'daki ortaklariyla yürütecegi DEFUSE (etkisiz hale getirmek) adini verdigi bir arastirma programi için ABD Ileri Savunma Arastirma Projeleri Ajansina (DARPA) 3 yilligina 14 milyon dolar ödenek talebi ile basvurdu. Çinli ekibin SARS'a benzer çok sayida yeni corona virüs toplayarak Sitou magarasindan elde edilen iki patojenle birlestirdigi deneyler yürütmesini öngören program DARPA tarafindan reddedildi. Deneylerde virüslerin DNA dizisinde bulasiciligi etkileyen "furin çatlagi" bölgesinin patojenlere aktarilmasini içeriyordu. Covid-19 ortaya çiktiginda her ne kadar bu patojenlerle birebir genetik yakinligi olmasa da virüsün yapisinda furin çatlaginin bulundugu belirlendi.

GIZEMLI MADEN OCAGI VAKASI VE "GÖLGE PROJE" Öte yandan Disisleri Bakanliginin sorusturmacilari, Çin'in, magaralardaki koronavirüsler disinda Daszak'in ve ABD'li saglik yetkililerin haberdar olmadigi paralel bir gölge proje yürüttügünü ileri sürdü. Buna göre, gölge proje, Yünnan eyaletinin Pu'ir iline bagli Mociang Hani Özerk ilçesindeki terk edilmis bir bakir madeninde yasanan gizemli olayla basladi. Maden ocagindaki yarasa pisliklerini temizleyen 6 isçi, çalismanin ardindan öksürük, ates ve zatürre belirtileriyle hastalandi. Isçilerden üçü hayatini kaybederken, hayatta kalanlara yapilan testlerde varligi bilinmeyen bir corona virüse karsi antikor tespit edildi. 2012'de olay yasandigi sirada Vuhan Viroloji Enstitüsü arastirmacilari, PREDICT programi kapsaminda, zootenik virüslerin insanlara bulasmasi üzerine daha önce anilan çalismalari yürütüyordu fakat maden ocagindaki vakalari Eco-Health'ten ve sponsoru ABD hükümetinden gizledi. Si ve ekibi madende 4 yil çalisarak yarasalardan topladigi 1300 numunede 293 corona virüs tespit etti. Çinli virolog, 2015'te yayimladigi makalede magarada SARS virüsü ile ayni aileden, daha önce bilinmeyen bir corona virüsü kesfettiklerini bildirdi. Makalede ne ölen madencilerden ne de ocakta tespit edilen ayni aileden diger corona virüslerden bahsedilmedi. Makalede adi "RaBtCoV/4991" olarak geçen fakat Covid-19 salgini ortaya çiktiktan sonra maden ocagi ile bagini gizlemek için "RaTG13" olarak degistirilen virüsün, hala Covid-19'a en yakin corona virüs varyanti oldugu degerlendiriliyor. Disisleri Bakanliginin yürüttügü sorusturmanin ardindan 2021 basinda yayimlanan raporda, Çinli arastirmacilarin salgin öncesinde Mociang'daki madenden çikan "RaTG13" varyanti üzerine deneyler yapildigi, ayrica Vuhan'daki laboratuvarda hayvanlar üzerinde yapilan deneyler dahil oldugu gizli bir askeri arastirmanin yürütüldügü iddia edildi. Gizli istihbarat bilgilerine dayandigi için çok sayida kanit disarida birakilarak yayimlanan raporun detaylari ilk defa gün yüzüne çikti.

"SERI GEÇISLEME" VE DOGAL MUTASYONUN HIZLANDIRILMASI Sunday Times'in konustugu yetkililer, "Vuhan Viroloji Enstitüsünde farkli Covid varyantina iliskin çalismalar yürütüldügünü ve Covid-19'a 'RaTG13'dan daha yakin bir varyant üzerine çalisildigina emin olduklarini" ifade etti. Sorusturmaya katilanlar, ayrica Enstitüde "seri geçisleme" (serial passaging) adi verilen bir yöntemle virüs varyantinin mutasyonun hizlandirmaya yönelik deneyler yapildigina iliskin kanitlar gördüklerini kaydetti. Söz konusu yöntemde deney hayvanlarina virüs enjekte edildikten sonra hangisinin etkisinin daha agir oldugunun gözlendigini belirten yetkililer, en agir hasari veren varyant ile tekrar eden deneyler yaparak patojenlerin daha ölümcül seviyeye çikarmaya çalisildigini ileri sürdü. Yetkililer, sorusturma için taniklik yapan bir enstitü çalisaninin su sözlerini aktardi: "Insansilastirilmis fareler ile seri geçisleme deneyi yapmak ölümcül bir birlesim. Bu yöntem dogal mutasyon sürecini hizlandiriyor. Yani yillar sürecek bir mutasyon, haftalar ve aylar içinde meydana gelebiliyor." Disisleri Bakanliginin sorusturmasinda danismanlik yapan ABD'li bilim insani Dr. Steven Quay de, "Bugüne dek bir yarasa virüsünün insani dogrudan etkileyerek ölümüne yol açtigi bir örnek görülmedi. Eger o madenciler yarasa virüsünden öldülerse bu insan bilimleri tarihinde bir ilkin gerçeklestigi ve Çinlilerin bunu açiklamadigi anlamina geliyor." dedi.

"SERI GEÇISLEME" VE DOGAL MUTASYONUN HIZLANDIRILMASI Sunday Times'in konustugu yetkililer, "Vuhan Viroloji Enstitüsünde farkli Covid varyantina iliskin çalismalar yürütüldügünü ve Covid-19'a 'RaTG13'dan daha yakin bir varyant üzerine çalisildigina emin olduklarini" ifade etti. Sorusturmaya katilanlar, ayrica Enstitüde "seri geçisleme" (serial passaging) adi verilen bir yöntemle virüs varyantinin mutasyonun hizlandirmaya yönelik deneyler yapildigina iliskin kanitlar gördüklerini kaydetti. Söz konusu yöntemde deney hayvanlarina virüs enjekte edildikten sonra hangisinin etkisinin daha agir oldugunun gözlendigini belirten yetkililer, en agir hasari veren varyant ile tekrar eden deneyler yaparak patojenlerin daha ölümcül seviyeye çikarmaya çalisildigini ileri sürdü. Yetkililer, sorusturma için taniklik yapan bir enstitü çalisaninin su sözlerini aktardi: "Insansilastirilmis fareler ile seri geçisleme deneyi yapmak ölümcül bir birlesim. Bu yöntem dogal mutasyon sürecini hizlandiriyor. Yani yillar sürecek bir mutasyon, haftalar ve aylar içinde meydana gelebiliyor." Disisleri Bakanliginin sorusturmasinda danismanlik yapan ABD'li bilim insani Dr. Steven Quay de, "Bugüne dek bir yarasa virüsünün insani dogrudan etkileyerek ölümüne yol açtigi bir örnek görülmedi. Eger o madenciler yarasa virüsünden öldülerse bu insan bilimleri tarihinde bir ilkin gerçeklestigi ve Çinlilerin bunu açiklamadigi anlamina geliyor." dedi. Covid-19'un furin çatlaginin genetik olarak eklendigi bir virüsün insansilastirilmis fareler üzerinde seri geçisleme deneyleriyle yaratildigina inandigini dile getiren Quay, ABD Senatosuna verdigi ifadede, "(Bu yöntemde) Bir fare grubunu enfekte edip bir hafta bekliyorsunuz, sonra en hasta fareden virüsü çikartip baska bir grup fareyi enfekte ederek deneyi tekrarliyorsunuz. Böylece haftalar için evrimi yönlendirerek bütün insansilastirilmis fareleri öldürebilecek bir virüs yaratiyorsunuz." seklinde konustu.

"BIYOLOJIK SILAH" IDDIASI Söz konusu arastirmalara Çin Halk Kurtulus Ordusunun (ÇHKO) Askeri Tip Bilimleri Akademisinden arastirmacilarin katkida bulunduguna dair açik kaynaklarda bilgilere rastlandigina dikkati çeken yetkililer, bilinmeyen bir virüse islev kazandirarak ölümcül hale getirmenin ve ardindan ona karsi bir asi gelistirmeye çalismanin, söz konusu virüsü biyolojik silah olarak kullanma niyetine isaret ettigini vurguladi. ÇHKO'nun asi uzmani Cou Yüsin'in salginin basladigi tarihlerde Vuhan Viroloji Enstitüsü arastirmacilariyla ortak çalismalar yürüttügüne ve hemen salginin ardindan Subat 2020'de bir asi patenti için basvuruda bulundugunu belirten yetkililer, Cou'nun Mayis 2020'de hayatini kaybettigini, ölüm sebebinin bilinmedigini, bazi görgü taniklarinin enstitünün çatisindan düserek öldügünü aktardigini fakat bunun dogrulanamadigini vurguladi. Öte yandan sorusturmada, salgindan önceki iletisim kayitlarinin, 3. seviye güvenlikli bir laboratuvarda islev kazandirma deneylerinde çalistigi tahmin edilen arastirmacilardan üçünün ilk vakalarin görüldügü Kasim 2019'da hastalandigi, arastirmacilardan birinin aile üyesinin yasamini yitirdigi ortaya çikti. Sorusturmaya katilan bir yetkili, "Hastalanmalarinin sebebinin Covid-19 oldugundan tamamen eminiz çünkü Dr. Si'nin ileri koronavirüs arastirma laboratuvarinda çalisiyorlardi. Bu kisiler otuzlu veya kirkli yaslardaki egitimli biyologlar. Bu yastaki bilim insanlari gripten kolay hastalanmazlar." ifadelerini kullandi. Öte yandan sorusturmada bazi karartma çabalarina da isaret edildi. Enstitünün internet sitesinde yer alan bilgiye göre, Çin Bilimler Akademisinin güvenlik direktörü 19 Kasim 2019'da kurumu ziyaret ederek çalisanlara Çin Devlet Baskani Si Cinping'in "karmasik ve vahim bir meseleye dair sözlü ve yazili direktiflerini" iletti. Vuhan Üniversitesinden akademisyenlerin salgin sonrasinda ilk günlerde sosyal medyada yer alan hastalik sikayetlerinin yogunluk haritasina dair yayimladigi çalismada en önemli yayilma noktasi olan bölgede Vuhan Viroloji Enstitüsünün yeri isaretlenmemisti. O günlerde Çin yönetimi salginin Yangzi Nehri'nin karsi yakasindaki Huanan Gida Ürünleri Pazari oldugu varsayimini önemsizlestirmeye çalisiyordu. Oysa yogunluk haritasindaki en büyük yayilma noktalari halihazirda enstitünün bulundugu yakada konumlaniyordu.

COVID-19 ILK KEZ VUHAN'DA GÖRÜLMÜSTÜ Dünya, Covid-19 salginindan ilk kez, Çin'in 31 Aralik 2019'da Hubey eyaletine bagli Vuhan kentinde "kaynagi bilinmeyen gizemli solunum yolu hastaliginin" ortaya çiktigini DSÖ'ye bildirmesiyle haberdar olmustu. Hastalik, ilk kez Vuhan'da deniz ürünleri gida pazarini ziyaret eden kisilerde görülmüs, sebebi anlasilamayan "solunum rahatsizligi" sikayetiyle 17 Kasim 2019'da ilk hasta hastaneye basvurmustu. Akciger iltihaplanmasina yol açan hastaliga, yarasalarda bulunan bir beta corona virüsün mutasyona ugramis hali oldugu tahmin edilen, daha önce bilinmeyen türdeki bir corona virüsün sebep oldugu anlasilmist DSÖ HEYETI VUHAN'DA INCELEMELER YAPMISTI Salginin baslarinda virüsün kökenine iliskin sorusturma talebini reddeden Çin, uluslararasi baskilarin artmasiyla DSÖ heyetinin Vuhan'da incelemeler yapmasina izin vermisti. DSÖ, ilk vakalarin ortaya çiktigi Çin'in Vuhan kentine, aralarinda Ingiliz zoolog Peter Dazsak'in oldugu uluslararasi bilim insanlarindan olusan heyet göndermisti. Inceleme sürecinde bazi heyet üyeleri, Çinli yetkililerin salginin basindaki ilk vakalarla ilgili hazirladiklari özetleri ve veri analizlerini kendilerine verdigini ancak ham bilgileri paylasmayi reddettigini açiklamisti. Heyet, 29 Ocak'ta basladigi saha çalismalarinda, ilk vakalarin görüldügü Vuhan Deniz Ürünleri Gida Pazari'nin yani sira virüsün kaza sonucu disari çiktigi iddialarina konu olan Vuhan Viroloji Enstitüsünde de incelemeler yapmis, enstitünün Direktör Yardimcisi Si Cingli ve laboratuvar çalisanlarindan bilgi almisti. 2002-2003 yillarindaki Akut Solunum Yolu Sendromu (SARS) salgininin ardindan, yarasa corona virüslerinin genetik bilgilerinin oldugu bir arsiv olusturmak amaciyla kurulan enstitü laboratuvari, Covid-19'un burada yapay üretildigi ve yanlislikla disari çiktigi iddialarinin odaginda yer almisti. Çinli yetkililer, söz konusu iddialari reddetmis, Covid-19'un baska bir ülkede ortaya çiktigi ve ithal dondurulmus deniz ürünleriyle ülkeye geldigine dair kanitlanmayan, karsi iddialar ortaya atmisti.